جلسه دفاعیه پروژه پایش و تکثیر شانه­دار () مهاجم Mnemiopsis leidyi  دریای خزر " توسط آقای دکتر ابوالقاسم روحی ساعت 10 چهارشنبه 24/6/95 در سالن جلسات پژوهشکده اکولوژی دریای خزر برگزار گردید.

چکیده

با ورود گونه مهاجم شانه دار Mnemiopsis leidyi به دریای خزر در سال 1379 این اکوسیستم دچاره تغییرات گسترده ای شده است. لذا این طرح با هدف پایش و تکثیر شانه دار M. leidyi در سواحل جنوبی دریای خزر طی در سال 1392 صورت گرفت. جهت بررسی تراکم و زیتوده شانه دار و زئوپلانکتون، نمونه برداری طی چهار فصل بهار، تابستان، پائیز و زمستان در 4 نیم خط عمود بر ساحل (انزلی، تنکابن، نوشهر و امیر آباد) و جمع آوری نمونه های شانه دار برای بررسی تولید مثل و هم آوری شانه دار Mnemiopsis leidyi در حوزه جنوبی دریای خزر منطقه خزر آباد در اعماق 5 ، 10 و 20 متر انتخاب گردید. نمونه برداری از شانه دار و زئوپلانکتون به ترتیب با استفاده از تور پلانکتون با چشمه 500 ‌و 100 میکرون بصورت کشش عمودی در لایه های 5-0، 10-0 و 20-0 متر انجام شد.

همچنین برای بررسی تولید مثل و هم آوری شانه دار، تعداد 12 عدد آکواریوم به حجم 50 لیتر با آب دریای خزر با شوری های مختلف جهت بررسی تولید مثل و میزان هم آوری شانه دار طراحی شد. تعداد 3 عدد از آکواریوم ها با شوریppt 1±9 ، 3 تعداد از این آکواریوم ها با شوری ppt 1±11و 3 عدد از آنها با شوری ppt 1±12 با آب دریای خزر پر شد. تیمارهای درجه حرارت آب در هر یک از تیمارها در سه گروه ^oC 2±20، ^oC 2±23 و ^oC 2±25 تنظیم شد. همچنین تعداد 3 عدد آکواریوم در شوری متوسط (ppt 5/12) و دمای همزمان آب دریای مازندران (^oC 20،23،25) در طی نمونه برداری بعنوان شاهد در نظر گرفته شد.

نتایج شانه دار مهاجم دریای خزر نشان داد که میانگین تراکم و زیتوده سالیانه شانه دار به ترتیب 5/1±8/16 عدد در مترمکعب (1/41±5/139 عدد در متر مربع) و 1/0±09/1 گرم در مترمکعب (7/0±3/5 گرم در متر مربع) بود. بیشترین میزان میانگین تراکم شانه دار در فصل پائیز با 8/13±6/36 (خطای معیار ± میانگین) عدد در مترمکعب (6/103±1/355 (خطای معیار ± میانگین) عدد در متر مربع) و بیشترین میزان میانگین زیتوده شانه دار در فصل تابستان با 2/0±9/1 (خطای معیار ± میانگین) گرم در مترمکعب (5/1±0/15 (خطای معیار ± میانگین) گرم در متر مربع) به ثبت رسید که اختلاف معنی داری بین تراکم و زی توده شانه دار در فصول مختلف وجود داشت (05/0>P ). میانگین تراکم و زیتوده سالیانه میزان زئوپلانکتون به ترتیب 634±2/3637 عدد در مترمکعب و 7/6±4/35 گرم در مترمکعب بود. همچنین بیشترین میزان میانگین تراکم و زیتوده زئوپلانکتون در فصل زمستان با 1978±4948 عدد در مترمکعب 8/22±6/57 گرم در مترمکعب به ثبت رسید. کمترین میزان میانگین تراکم و زیتوده زئوپلانکتون در فصل پائیز به ترتیب با387 ± 1676 عدد در متر مکعب و 5/3 ± 8/14 میلی گرم در متر مکعب بود. بررسی ساختار گروه های طولی (اندازه) جمعیت شانه دار M. leidyi نشان داد که تراکم شانه‌دارانی با گروه طولی کمتر از 15 میلیمتر (قبل از بلوغ) حدود 1/88 درصد را تشکیل میدهند. همچنین گروه بالغین شانه دار (بزرگتر از 16 میلیمتر) در 9/11 درصد جمعیت شانه دار را شامل شدند. بررسی پراکنش منطقه ای شانه دار مهاجم در حوزه جنوبی دریای خزر نشان دادکه در این حوزه از لحاظ میزان تراکم و زیتوده مناطق دارای اختلاف معنی داری هستند (05/0P< ). بررسی جمعیت شانه دار نشان داد که دو منطقه غرب و شرق از لحاظ تراکم و زیتوده مشابه بوده و با منطقه مرکزی تفاوت دارند. منطقه شرقی و غربی نسبت به منطقه میانی از تراکم بیشتری برخوردار می باشد.

مطالعات آزمایشگاهی تولید مثل شانه دار در آب حوزه جنوبی دریای با اندازه های مختلف در دمای مختلف نشان داد که بطور متوسط 12 عدد تخم در روز مشاهده گردید. بیشترین میزان تخم ریزی شانه دار با 115 عدد تخم در روز برای نمونه های 46-15 میلیمتر (7/9-7/0 گرم) به ثبت رسید که با افزایش اندازه میزان تخم ریزی افزایش یافت. تعداد متوسط تخم ریزی شانه دار M. leidyi در شوری ppt 11 در دمای ^oC 25 تقریباً دو برابر شوری ppt 12 بوده (14 عدد تخم در روز) در حالیکه در شوری ppt 12 در دمای ^oC 23 تقریبا میزان تعداد تخم 5/2 برابر دمای ^oC 25 و یک برابر دمای ^oC 20 به ثبت رسید. بیشترین تعداد تخم شانه دار در دمای 23 و شوری ppt 1±12 با 3/35±8/22 عدد تخم در روز بود. همچنین میزان هم آوری شانه دار با اندازه و وزن شانه دار رابطه مستقیمی دارد که با افزایش اندازه از بیش 16 میلیمتر تعداد تخم ها در روز افزایش پیدا می کند. تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده از شانه دار طی سال 1392 نشان داد که فراوانی شانه دار با درجه حرارت آب دارای رابطه مستقیم و معنی داری است (789/0=r ،004/0p< ) و با شوری رابطه معنی داری ندارد (05/0<P ). بنابراین با افزایش درجه حرارت آب در فصل تابستان (با دمای 30-25 درجه سانتیگراد) میزان فراوانی شانه دار نیز افزایش یافته و با کاهش دمای آب در فصل زمستان (در دمای 12-8 درجه سانتیگراد) میزان شانه دار کاهش نشان داد. بنابراین، . این امر می تواند به دلیل رابطه مستقیم میزان هم آوری با اندازه، وزن شانه دار و دمای اب بستگی داشته باشد