دستورالعمل پیشگیری و کنترل بیماری های ویروسی ماهیان قزل آلای کشور
پیش گفتار:
دستورالعمل « پیشگیری و کنترل بیماری های ویروسی ماهیان قزل آلای کشور » بنا بهپیشنهاد دفتر بهداشت و مدیریت بیماری های آبزیان و به استناد قانون سازمان مصوب 1350 و آیین نامه های مربوط نگارش شد و در پانزدهمین جلسه کمیسیون تحول اداری سازمان در تاریخ 1/12/1391 با کد «16/91دامپزشکی» به تصویب رسید و از ابتدای سال 1392 لازم الاجرا است.
ماده 1 – اهداف:
الف- هدف اصلی : پیشگیری ، کنترل و ریشه کنی بیماری های ویروسی در مراکز تکثیر و مزارع پرورشی ماهیان قزل آلای کشور
ب- اهداف فرعی :
1- ارتقاء سطح بهداشتی مراکز تکثیر و مزارع پرورش ماهیان قزل آلای کشور
2-کمک به اجرای مراقبت های فعال و غیر فعال بیماری های ماهیان سردآبی
ماده 2- دامنه کاربرد :
این دستورالعمل در مراکز تکثیر و مزارع پرورشی ماهیان قزل آلای کشور کاربرد دارد.
ماده 3- مسئولیت اجراء :
اداره کل مسئول اجرای این دستورالعمل بوده و تمامی مراکز تکثیر و مزارع پرورشی ماهیان قزل آلای کشور ملزم به رعایت مفاد آن می باشند و دفتر آبزیان مسئولیت نظارت بر حسن اجرای آن را بر عهده دارد.
ماده 4- قوانین و مقررات مرتبط:
1- ماده 5 قانون سازمان دامپزشکی کشور مصوب 1350 و آیین نامه مربوطه
2- آئین نامه نظارت بهداشتی دامپزشکی مصوب 1387 هیئت وزیران
3- آئین نامه چگونگی کنترل بهداشتی تردد مصوب 1373 هیات وزیران
4- آئین نامه مبارزه با بیماری های دامی و جلوگیری از سرایت و انتشار آنها مصوب 1389
ماده 5- تعاریف واژه ها و اصطلاحات : اصطلاحات به کار رفته در این دستورالعمل دارای مفاهیم زیر است:
1-سازمان : سازمان دامپزشکی کشور
2- اداره کل : اداره کل دامپزشکی استان
3-دفتر آبزیان : دفتر بهداشت و مدیریت بیماری های آبزیان
4-شبکه : شبکه دامپزشکی شهرستان
5-مرکز تکثیر :مرکز نگهداری مولد و تولید تخم چشم زده و بچه ماهیان انگشت قد
6-مزرعه پرورشی : مزرعه پرورش و پروار ماهی به قصد عرضه و فروش به بازار
7-مرکز تفریخ و پرورش : مزرعه تفریخ تخم چشم زده و تولید بچه ماهی
8-تخم چشم زده : تخم ماهی لقاح یافته دارای اندام های چشمی ناکامل و قابل رویت و قابلیت حمل و نقل از محل تولید به مراکز دیگر
9-بچه ماهی قابل فروش : بچه ماهی که کیسه زرده را کاملاً جذب کرده و در مرحله اولیه تغذیه فعال بوده و قابل جابجاشدن و فروش باشد.
10-ماهی بازاری قابل فروش : ماهی پرورشی که مراحل رشد خود را طی کرده وقابل عرضه برای فروش در بازار باشد .
11-پیشگیری : اقدامات بهداشتی ، درمانی و قرنطینه ای به منظورجلوگیری از ورود بیماری از مکانی آلوده به مکانی پاک
12-کنترل : اقداماتی به منظور محدود کردن بیماری در مناطق آلوده و جلوگیری از انتشار آن به سایر مناطق پاک
13-تشخیص : اقداماتی براساس مقررات فنی و بین المللی و اصول شناخته شده علمی برای تشخیص بیماری و شناسایی عامل مربوطه
14-بیماری ویروسی : بیماری که بوسیله عوامل ویروسی در ماهیان قزل آلا ایجاد می شود نظیر بیماری نکروز عفونی لوزالمعده ( IPN) ، بیماری سپتی سمی خونریزی دهنده ویروسی ( VHS) و بیماری نکروز عفونی بافت خون ساز (IHN) و سایر بیماری های نوپدید و غیر بومی.
ماده 6 – صاحب و یا متصدی مرکز تکثیر و مزرعه پرورش موظف است تحت نظارت مسئول فنی-بهداشتی مربوطه اقدامات بهداشتی ذیل را انجام دهند :
1-درمان آب ورودی مرکز به روشهای قابل اجرا نظیر UV ، ازن
2-ضدعفونی کلیه تجهیزات و وسایل مورد استفاده
3-ضدعفونی تخم ها قبل از مرحله هچ بر اساس دستورالعمل شماره 01/48/1386
4-رعایت تراکم در تراف ها و استخرهای نوزادگاهی برابر دستورالعمل صدور پروانه مراکز تکثیر ماهیان سردآبی با کد 03/43/1389
5-ثبت روزانه وضعیت سلامت ماهیها برابر الگوی شماره (1)
6-جمع آوری روزانه ماهی های تلف شده و دفن بهداشتی تلفات با استفاده از کوره لاشه سوز و یا دفن در چاله با عمق یک متر و آهک پاشی روی آن و ثبت در الگوی شماره (1)
7-رعایت شرایط امنیت زیستی و قرنطینه ای در مزرعه
تبصره (1) :ضدعفونی کننده های مورد استفاده در مرکز باید جزء ضدعفونی کننده های مجاز سازمان دامپزشکی کشور باشد.
ماده 7 – مرکز تکثیر و مزرعه پرورش لازم است به منظور ماهی دار کردن استخرها اقدامات ذیل را انجام دهد :
1-پاکسازی و ضدعفونی و آماده سازی استخرهای صید شده قبل از وارد نمودن بچه ماهی
2-صدور گواهی آماده سازی مزرعه توسط مسئول فنی – بهداشتی و ارائه آن به شبکه دامپزشکی شهرستان طی مدت 24 ساعت
3-ثبت گواهی آماده سازی مزرعه در سامانه پایش بیمارهای آبزیان توسط مسئول فنی- بهداشتی و یا شبکه دامپزشکی شهرستان
4-تامین بچه ماهی دارای گواهی سلامتی حمل از دامپزشکی شهرستان مبداء و ثبت در سیستم یکپارچه قرنطینه
5-اعلام به شبکه دامپزشکی مقصد پس از ورود بچه ماهی به مزرعه حداکثر طی مدت 24 ساعت
6-تایید تخلیه بچه ماهی ها در مزرعه مقصد در سامانه یکپارچه قرنطینه توسط مسئول فنی-بهداشتی مزرعه
تبصره (1) :در صورتیکه مزرعه فاقد مسئول فنی – بهداشتی می باشد ثبت موارد در سامانه پایش بیماریهای آبزیان بر عهده شبکه می باشد.
ماده 8 – دفتر آبزیان برنامه سالانه مراقبت را حداکثر تا 15 فروردین هر سال تنظیم و به ادارات کل ابلاغ می نماید .
ماده 9- به منظور تشخیص بیماری لازم است موارد ذیل رعایت گردد:
1-گزارش هر گونه تلفات غیر عادی توسط مسئول فنی-بهداشتی و یا متصدیان مرکز تکثیر و مزرعه پرورش به صورت کتبی و یا از طریق سامانه پایش بیماریهای آبزیان به شبکه دامپزشکی حداکثر 24 ساعت پس از مشاهده تلفات.
2-بررسی گزارش اولیه و در صورت لزوم اعزام کارشناس ظرف مدت کمتر از 24ساعت توسط شبکه دامپزشکی و گزارش رخداد بیماری به اداره کل.
3-بازدید از مزرعه و معاینه و کالبدگشائی و در صورت نیاز نمونه برداری از ماهیان بیمار و تکمیل الگوی شماره (2) توسط کارشناس 4-ثبت گزارش در سامانه پایش بیماری های آبزیان حداکثر 24 ساعت پس از بازدید توسط شبکه دامپزشکی شهرستان.
5-ارسال نمونه به آزمایشگاه واجد صلاحیت توسط اداره کل ظرف مدت 24 ساعت پس از دریافت نمونه به همراه الگوی شماره (3).
6-انجام آزمایشات لازم توسط آزمایشگاه و اعلام پاسخ به اداره کل حداکثر ظرف مدت یک هفته پس از دریافت نمونه.
7-در صورت مثبت بودن نتایج اولیه بیماری های ویروسی ارسال نمونه های لازم در محیط VTM و یا به صورت فریز شده به آزمایشگاه مرجع جهت انجام کشت ویروسی و انجام سایر آزمایشات تکمیلی به همراه الگوی شماره (3).
8-اعلام نتایج تکمیلی ظرف مدت 1 ماه پس از دریافت نمونه توسط آزمایشگاه مرجع به دفتر آبزیان.
9-بررسی نتایج بیماری توسط دفتر آبزیان و در صورت مثبت بودن ثبت در سامانه پایش بیماریهای آبزیان و یا اعلام کتبی به اداره کل.
ماده 10 – اداره کل پس از دریافت نتایج اولیه مثبت به دست آمده از نمونه های مرضی و یا سیستم مراقبت فعال، نسبت به اعلام شرایط قرنطینه ای مبنی بر جلوگیریاز نقل و انتقال ماهی و وسایل و تجهیزات از مرکز آلوده به سایر مراکز تا اطلاع ثانوی به صورت کتبی به متصدیان مرکز اقدام نماید .
ماده 11 – پس از تشخیص و تائید بیماری IPN در مولدین اقدامات ذیل در مراکز تکثیر الزامی است :
1-اعلام کتبی بروز بیماری IPN به متصدیان مرکز حداکثر ظرف مدت 24 ساعت توسط اداره کل
2-صید ماهیان مولد حداکثر ظرف مدت یک هفته با نظارت شبکه دامپزشکی شهرستان
3-تنظیم و ارائه گواهی صید مولدین بر اساس الگوی شماره (4) توسط شبکه دامپزشکی ظرف مدت حداکثر 24 ساعت پس از اتمام عملیات صید
4-خشک کردن و ضدعفونی مرکز نگهداری مولدین با ترکیبات مجاز و با نظر کارشناس شبکه
تبصره (1) : بیماری IPN به عنوان یک بیماری اندمیک در کشور محسوب می گردد .
ماده 12 – به منظور ذخیره سازی مجدد مولدین در کانون های آلوده اقدامات ذیل صورت پذیرد :
1-ارائه درخواست کتبی توسط متصدیان یا صاحبان مرکز به شبکه دامپزشکی شهرستان حداقل سه هفته پس از پایان عملیات پاک سازی و ضدعفونی
2-بازدید از مرکز توسط کارشناس شبکه حداکثر یک هفته بعد از ارائه درخواست
3-صدور گواهی سلامتی مزرعه بر اساس الگوی شماره (5) ظرف مدت یک روز کاری پس از اتمام بازدید
ماده 13 – پس از تشخیص و تائید بیماری IPN در بچه ماهیان زیر دو ماه در صورت داشتن علائم کلینیکی و تلفات بالای 30% اقدامات ذیل الزامی است :
1-اعلام کتبی بروز بیماری به متصدیان و یا صاحبان مرکز توسط شبکه ظرف مدت 24 ساعت و صدور دستور معدوم سازی ماهیان آلوده
2-بستن خروجی آب مزرعه بلافاصله پس از اعلام شبکه تا پایان عملیات معدوم سازی و جلوگیری از ورود آب استخرهای آلوده به منابع آبی
3-معدوم سازی و امحاء بچه ماهی های استخرهای آلوده با نظارت نماینده شبکه
4-تخلیه کامل آب استخر مبتلا
5-دفن یا سوزاندن تلفات در محل مناسب
6-پاک سازی و ضدعفونی استخر آلوده با استفاده از ضدعفونی کننده های مجاز
7-ضدعفونی تمام تجهیزات ، وسایل مزرعه و تمام سطوح و دیواره ها با استفاده از ضدعفونی کننده های مجاز
8-تکمیل صورت جلسه معدوم سازی بر اساس الگوی شماره (6)
9-ثبت در سامانه GIS توسط شبکه
تبصره (1) : ملاک تشخیص میزان و درصد تلفات نظر کارشناس شبکه دامپزشکی پس از بازدید از مزرعه و برآورد میزان تلفات می باشد.
تبصره (2) : معدوم سازی با استفاده از ماده هیپوکلریت کلسیم و با دوز 25-40ppm به مدت 30 ذقیقه صورت می گیرد.
ماده 14 – به منظور پرداخت غرامت به صاحبان یا متصدیان واحدهای آلوده رعایت موارد ذیل الزامی است :
1-تنظیم تقویم بهای غرامت بر اساس ماده (10) و (11) آیین نامه مبارزه با بیماری های دامی و جلوگیری از سرایت و انتشار آنها و تبصره های ذیل آن حداکثر یک ماه پس از پایان عملیات معدوم سازی و ضدعفونی مطابق الگوی شماره (6)
2-ارائه نسخه ای از صورت جلسه معدوم سازی به صندوق بیمه محصولات کشاورزی در صورت نیاز
3-ارسال برآورد میزان غرامت به دفتر آبزیان حداکثر یک هفته
4-بررسی گزارش توسط دفتر آبزیان و اعلام میزان غرامت به دفتر طرح و برنامه ظرف مدت یک ماه
5-تامین و پرداخت غرامت توسط سازمان حداکثر 6 ماه پس از تنظیم تقویم بهای غرام
ماده 15- فروش بچه ماهیان مرکز آلوده در صورت داشتن تلفات کمتر از 30% و گذشت 2 هفته از رفع کامل علائم بالینی و تلفات ناشی از بیماری بلامانع است .
ماده 16 – فروش بچه ماهیان مرکزی که در آزمایشات مولکولی سیستم مراقبت از نظر ویروس IPN دارای نتایج مثبت بوده ولی فاقد علائم بالینی می باشند ، بلامانع می باشد .
تبصره (1) : شبکه در هنگام صدور گواهی حمل بایستی آلودگی به ویروس IPN را قید نموده و این گواهی صرفا به مقصد مزارعی است که دارای مسئول فنی – بهداشتی باشند.
ماده 17 – پرورش بچه ماهیانی که از لحاظ IPN مثبت هستند با رعایت شرایط ذیل بلامانع است :
1-ارسال گزارشات هفتگی مطابق الگوی شماره (7) توسط مسئول فنی – بهداشتی مزرعه به شبکه
2-بازدید ماهانه تا زمان صید توسط شبکه و ثبت گزارشات بازدید در سامانه پایش بیماری های آبزیان
3-پاک سازی و ضدعفونی استخر آلوده پس از صید ماهیان با تمام تجهیزات مربوطه
4-ارائه گزارش پایان دوره و اتمام عملیات ضدعفونی توسط مسئول بهداشتی مزرعه پس از اتمام عملیات
ماده 18 – به منظور ذخیره سازی مجدد بچه ماهی در مزارع آلوده رعایت شرایط مندرج در ماده (12) الزامی است .
ماده 19 – پس از تشخیص و تائید بیماری های نکروز بافت خون ساز (IHN) و سپتی سمی خونریزی دهنده ویروسی (VHS) در مراکز تکثیر و پرورش رعایت شرایط مندرج در ماده (13) به منظور ریشه کنی الزامی است.
تبصره (1) : بیماری های نکروز بافت خون ساز (IHN) و سپتی سمی خونریزی دهنده ویروسی (VHS) به عنوان بیماری اگزوتیک برای کشور محسوب می شود.
ماده 20 – شیوه نامه ضدعفونی و پاک سازی مزرعه توسط دفتر بهداشت آبزیان ظرف مدت 3 ماه پس از ابلاغ این دستورالعمل
تهیه و ابلاغ می شود.
ماده 21- اداره کل ضمن بررسی های لازم جهت ردیابی و شناسایی مبداء ورود و روش انتقال بیماری گزارش لازم را تهیه و به
دفتر آبزیان ارسال می کند.
ماده 22 – اداره کل ضمن ثبت مورد بیماری در سامانه GIS سازمان اطلاع رسانی لازم را به سایر آبزی پروران انجام می دهد.
ماده 23 – در صورت وقوع اپیدمی دفتر بررسی و مدیریت بیماری های آبزیان لازم است ضمن اعلام شرایط قرنطینه ای در کشور اطلاع رسانی لازم را به استان ها انجام دهد.
(منبع دفتر بهداشت و مبارزه با بیماری های آبزیان)